Nguyeân Nhaân Luõ Luït Lôùn ôû Ñoàng Baèng Soâng Hoàng

Traàn Tieãn Khanh  vaø Nguyeãn Khoa Dieäu-Leâ (11/2001)


Ñaây laø baøi thöù ba trong loaït baøi Nguyeân Nhaân Luõ Luït Lôùn   ôû Vieät Nam . Hai baøi tröôùc ñaõ trình baøy nguyeân nhaân luõ luït taïi Ñoàng Baèng Soâng Cöõu Long (ÑBSCL) vaø ôû mieàn Trung. Muïc ñích cuûa loaït baøi laø tìm hieåu nguyeân nhaân gaây neân luõ luït moät caùch khoa hoïc vaø khaùch quan, ñeå ñeà phoøng luõ luït moât caùch höõu hieäu vaø giaûm thieåu caùc toån thaát. 
 

    Luõ luït laø thieân tai lôùn nhaát ñe doïa nöôùc Vieät Nam ta, nhaát laø ôû mieàn Baéc vì toån thaát nhaân maïng coù theå ñeán möùc ñoä khuûng khieáp. Côn luõ vaøo thaùng 8 naêm 1971 ñaõ laøm vôõ ñeâ Soâng Hoàng vaø 100,000 ngöôøi ñaõ bò thieät maïng. Ñaây laø côn luõ lôùn nhaát trong voøng 250 naêm nay ôû mieàn Baéc, vaø soá toån thaát nhaân maïng vöôït quaù söùc töôûng töôïng so vôùi toån thaát chöøng 1000 ngöôøi trong caùc côn luõ lòch söû vaøo naêm 1999 ôû mieàn Trung vaø naêm 2000 ôû mieàn Nam.   Traän luõ naêm 1971 ñöôïc lieät keâ trong danh saùch caùc traän luït lôùn nhaát theá kyû 20 cuûa Cô Quan Quaûn Trò Haûi Döông vaø Khí Töôïng Hoa Kyø (“Top Global Weather, Water and Climate Events of the 20th Century”, U. S. National Oceanic & Atmospheric Administration).  Luõ lòch söû naêm 1971 ñöùng haøng nhì sau traän luït naêm 1931 ôû Soâng Döông Töû  laøm thieät maïng gaàn 3 trieäu 700 ngaøn nguôøi ôû Trung Hoa. 

    Haøng naêm nhöõng traän baõo bieån vaø gioù muøa Taây Nam ñaõ gaây neân nhöõng traän möa lôùn ôû mieàn thöôïng du cuõng nhö ñoàng baèng mieàn Baéc.  Do aûnh höôûng cuûa bieán ñoäng thôøi tieát treân toaøn theá giôùi vì  doøng nöôùc El Nino vaø La Nina, nhöõng traän baõo bieån vaø möa lôùn xaûy ra caøng khoác lieät hôn.  Muøa baõo thöôøng keùo daøi töø thaùng 6 ñeán thaùng 10, vaø trung bình haøng naêm coù 4 côn baõo.  Nhöõng côn baõo naøy thöôøng xuaát phaùt töø  Phi Luaät Taân, Bieån Ñoâng vaø Taây Thaùi Bình Döông roài 3-4 ngaøy sau sang ñeán bôø bieån nöôùc ta. Ñòa hình thöôïng löu caùc soâng goàm caùc vuøng ñoài nuùi vôùi ñoä doác lôùn neân nöôùc möa ñoã nhanh choùng xuoáng vuøng ñoàng baèng.  Moãi khi coù möa to, vuøng ñoàng baèng Soâng Hoàng nhaän nöôùc luõ töø  hai heä thoáng Soâng Hoàng vaø Soâng Thaùi Bình. Heä thoáng Soâng Hoàng bao goàm Soâng Ñaø, Soâng Hoàng, Soâng Thao nhaäp löu taïi Vieät Trì, vaø heä thoáng Soâng Thaùi Bình goàm caùc nhaùnh chính laø Soâng Caàu, Soâng Thöông, soâng Luïc Nam nhaäp löu taïi Phaû Laïi. Daàu ñöôïc baûo veä bôûi moât heä thoáng ñeâ daøi treân 3000 km, nhöng ña soá  caùc trung taâm ñoâng daân cö ñeàu naèm döôùi möïc nuôùc luõ Soâng Hoàng. Vì vaäy khi möa quaù to vaø nöôùc luõ laøm vôõ ñeâ laøm nhieàu nguôøi thieät maïng. 

    Trong voøng 100 naêm qua, ñoàng baèng soâng Hoàng ñaõ coù 26 traän luõ lôùn. Caùc traän luõ lôùn ña soá xaõy ra vaøo thaùng 8, nhaèm vaøo cao ñieãm cuûa muøa möa baõo. Ñaëc bieät vaøo naêm 1971, aûnh höôûng doøng nöôùc laïnh La Nina ñaõ gaây neân  nhöõng traän möa to lieân tuïc vaøo muøa baõo naêm ñoù. Moät côn baõo töø mieàn nam Trung hoa gaàn Hoàng Koâng mang ñeán nhöõng traän möa to treân caùc Soâng Thao, Soâng Loâ vaø Soâng Ñaø. Nuôùc luõ töø caùc soâng naøy ñaõ hôïp laïi gaây neân côn luõ lòch söû cuûa ñoàng baèng Soâng Hoàng. Möïc nöôùc Soâng Hoàng ngaøy 20 thaùng 8 leân ñeán 14,13 m ôû Haø Noäi. Möïc nöôùc ôû Haø Noäi naøy cao hôn möïc nöôùc baùo ñoäng caáp III ñeán 2,63 m. Möïc nöôùc Soâng Hoàng ño ñöôïc 18,17 m ôû Vieät Trì (cao hôn 2,32 m möùc baùo ñoäng caáp III) vaø 16,29 m ôû Sôn Taây (1,89 m cao hôn  möùc baùo ñoäng caáp III). Ñoàng thôøi möïc nöôùc ôû caùc Soâng Caàu, Soâng Loâ, Soâng Thaùi Bình leân cao hôn bao giôø heát.  Traän luõ naêm 1971 ñaõ gaây vôõ ñeâ ôû ba ñòa ñieãm, laøm thieät maïng 100000 nguôøi, uùng ngaäp 250000 ha vaø hôn 2,7 trieäu ngöôøi bò thieät haïi. Moât traän luõ lôùn khaùc vaøo thaùng 8 naêm 1945 gaây vôõ ñeâ taïi 79 ñieãm, gaây ngaäp 11 tænh vôùi toång dieän tích 312000 ha, aûnh höôûng tôùi cuoäc soáng cuûa 4 trieäu ngöôøi. Gaàn ñaây luõ luït keøm theo gioù to hôn 100 km/giôø do baõo Frankie gaây neân vaøo ngaøy 24 thaùng 7 naêm 1996 laøm 100 ngöôøi bò thieät maïng, 194000 caên nhaø bò hö  haïi vaø hôn 177,000 ha bò uùng ngaäp. 

    Ngoaøi nguyeân nhaân chính laø caùc traän möa baõo ôû mieàn thöôïng löu cuõng nhö ôû ñoàng baèng, coøn coù nhieàu lyù do thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán nhö  naïn phaù röøng, heä thoáng ñeâ ñaäp vaø heä thoáng thoaùt nöôùc. 

    Aûnh höôûng cuûa naïn phaù röøng ñoái vôùi luõ luït ñaõ vaø ñang ñöôïc tranh luaän treân khaép theá giôùi. Theo Cô quan Löông Noâng cuûa Lieân Hieâp Quoác (FAO), möùc ñoä phaù röøng cao nhaát xaûy ra ôû AÙ Chaâu, töø 9.5% trong thaäp nieân 1960 ñeán 11% trong thaäp nieân 1980. Cuõng nhö nhieàu nôi khaùc trong nöôùc, röøng ôû caùc tænh mieàn Baéc ñang bò taøn phaù moät caùch nghieâm troïng. So vôùi thaäp nieân 1940, hieän nay dieän tích röøng chæ coøn khoaûng 30 phaàn traêm.  Caùc cuoäc nghieân cöùu vaø ñieàu tra ôû Hoa Kyø cuõng nhö nhieàu nôi khaùc treân theá giôùi ñaõ chöùng minh raèng nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa luõ luït laø coù quaù nhieàu möa xaûy ra trong moät thôøi gian ngaén nguûi, vaø vieäc phaù röøng coù theå aûnh höôûng quan troïng ñoái vôùi luõ luït trong caùc löu vöïc haïn heïp nhö ôû mieàn Baéc vaø mieàn Trung. Caây coái coù khaû naêng giöû nöôùc cuõng nhö giaûm thieåu vieäc ñaát ñai suït lôû. Löôïng nöôùc luõ ôû moät vuøng coù nhieàu caây coái seû ít hôn löôïng nöôùc luõ töø moät vuøng trô troïi. Vì theá naïn phaù röøng coù theå gia taêng möïc nöôùc ôû caùc vuøng haï löu. 

Moät heä thoáng ñeâ soâng vaø ñeâ bieån ñaõ ñöôïc xaây ñaép ñeå ngaên baõo luït ôû ñoàng baèng Soâng Hoàng. Toång soá chieàu daøi cuûa ñeâ soâng laø 3000 km, vaø ñeâ bieån hôn 1500 km.  Chieàu cao trung bình cuûa ñeâ soâng töø 6-8 m, coù nôi leân ñeán 11m. Tuy nhieân heä thoáng ñeâ ñöôïc xaây döïng ñaõ laâu ñôøi treân neàn ñaát yeáu, ñaát ñaáp ñeâ cuõng laáy töø ñòa phöông vaø khoâng ñoàng nhaát, nhieàu nôi bò hö haïi vì thieáu tu boå. Nhieàu keø, coáng caàn ñöôïc söûa chöûa. Doïc theo ñeâ coøn coù nhieàu ao hoà laøm nöôùc luõ khoù thoaùt. Vì vaäy ñeâ coù theå bò vôõ baát cöù luùc naøo trong muøa luõ lôùn.   Hieän nay, ñeâ bieån coøn thaáp vaø yeáu vaø chæ chòu ñöôïc caùc côn baõo nhoû. Haøng naêm, vôõ ñeâ thöôøng xuyeân xaûy ra, gaây toån thaát ñeán sinh maïng vaø taøi saûn cuûa daân cö caùc vuøng ven bieån.

    Ngoaøi heä thoáng ñeâ, coøn coù caùc ñaäp thuûy ñieän vaø hoà chöùa nöôùc lôùn ôû vuøng thöôïng löu ñeå giaûm thieåu luõ luït ôû vuøng ñoàng baèng. Ñaäp Hoaø Bình treân Soâng Ñaø vaø ñaäp Thaùc Ba treân Soâng Chaûy ñaõ ñöôïc xaây ñeå laøm thuûy ñieän cuõng nhö  laøm giaûm bôùt möùc ñoä nöôùc luõ. 
Ñaäp Hoaø Bình ñöôïc öôùc tính coù theå giaûm ñónh luõ naêm 1971 taïi Haø Noäi chöøng 1,5 m.  Ngoaøi ra coøn coù chöông trình xaây theâm hai ñaäp Sôn La treân Soâng Ñaø vaø ñaäp Ñaïi Thi treân Soâng Gaám. Nhöng caùc ñaäp naøy giöõ nöôùc luõ ôû möùc ñoä cao trong nhieàu ngaøy, coù theå ñe doïa tôùi heä thoáng ñeâ. Hai ñaäp Sôn La vaø Hoaø Bình ôû thöôïng löu Soâng Ñaø laø moät vuøng coù ñoäng ñaát thöôøng xuyeân vaø maïnh nhaát nöôùc ta. Neáu coù chaán ñoäng maïnh seõ gaây vôõ ñaäp daây chuyeàn, daãn tôùi thaûm hoïa khuûng khieáp cho Haø Noäi vaø caùc trung taâm daân cö vuøng ñoàng baèng Soâng Hoàng. 

    Vì caùc ñoàng ruoäng thaáp neân maùy bôm nöôùc thöôøng ñöôïc duøng ñeå laøm vôi nöôùc luõ. Caùc maùy bôm quaù cuõ kyû neân nöôùc luõ khoù thoaùt kòp, keùo daøi thôøi gian cuûa luõ luït. Caùc ao hoà, möông laïch bò boài laáp laøm gia taêng taùc haïi cuûa luõ luït. Haøng naêm, ít nhaát coù ñeán 15 phaàn traêm caùc ñoàng ruoäng bò ngaäp uùng vì luõ luït. 

    Noùi toùm laïi nguyeân nhaân chính cuûa luõ luït ôû Soâng Hoàng noùi rieâng vaø mieàn Baéc noùi chung laø nhöõng traän möa lôùn ôû thöôïng löu vaø vuøng ñoàng baèng. Caùc nguyeân nhaân khaùc nhö naïn phaù röøng chæ coù theå laøm luõ luït traàm troïng hôn maø thoäi. Nhöõng traän möa lôùn do caùc côn baõo bieån Ñoâng vaø gioù muøa Taây Nam gaây neân. Töø thaùng 7 naêm 2001, chuùng toâi ñaõ thaønh laäp moät trang Web teân http://vnbaolut.com ñeå cung caáp mieãn phí caùc döï baùo baõo bieån vaø gioù muøa. Haøng ngaøy trang Web VNBAOLUT.COMcho bieát thôøi tieát tröôùc 48 tieáng ñoàng hoà ôû 60 tænh thaønh töø Laïng Sôn ñeán Caø Maâu. Caùc döï baùo ñöôïc caäp nhaät boán laàn trong ngaøy (1 giôø, 7 giôø, 13 giôø vaø 19 giôø) vaø coù theå töï ñoäng gôûi qua e-mail. Moät moâ hình toái taân vaø chính xaùc nhaát hieän nay, moâ hình MM5, ñöôïc duøng ñeå laøm caùc döï baùo. Ngoaøi ra trang Web VNBAOLUT.COMcoøn cung caáp aûnh veä tinh vaø tin töùc thôøi tieát môùi nhaát. Taát caû caùc dòch vuï noùi treân ñeàu mieån phí. Coâng vieäc laøm caùc döï baùo hoaøn toaøn thieän nguyeän vaø voâ vò lôïi. Chuùng toâi chæ mong ñöôïc giuùp ñôû phaàn naøo ñoàng baøo giaûm thieåu ñöôïc toån thaát veà sinh maïng cuõng nhö taøi saûn do baõo luït gaây neân.
 


 

 



 

Trang Chính